FRANCUSKIE ŁODZIE OKRĘTOWE - XVII w.
Wprowadzeniem będzie krótki fragment z artykułu na forum FOW p. Krzysztofa Gerlacha.
W postaci "chaloup” czy "grande chaloupe” nazwa ta była przez Francuzów używana w odniesieniu do wykorzystywanych na okrętach łodzi odpowiadających angielskim „longboat” i "launch", chociaż – jak pokazałem wcześniej – z częstym brakiem konsekwencji. Zwykle z dwoma wioślarzami na każdej ławce (w sumie 18-20 wioseł), szeroka, bardzo silnie zbudowana. Pochylona rufa pawężowa, dość płaskie denniki. W XVII i XVIII wieku istniały także wielkie wersje z pokładem lub częściowym pokładem, zwane „Chaloupe pontée” albo „Double chaloupe”. Duże szalupy używane w XVI wieku u dalekich wybrzeży przez odkrywców, korsarzy i piratów, były przewożone na żaglowcach, ale z uwagi rozmiary transportowano je w postaci rozebranej, w ładowniach – te zwano „chaloupes en fagot” (dosłownie: w pęku). Z kolei odmiany tak wyspecjalizowane w operowaniu kotwicami, że wyposażone w specjalnie szyby (studnie) dla liny kotwicznej, nosiły miano „chaloupes a puit”.
Nie mamy planów łodzi Soleil Royal, ale już wiemy z monografii Jean-Cloude Lemineura, że rozporządzenie z 1689 r. zezwalało na trzy łodzie na okrętach pierwszej rangi o masie powyżej 1500 ton:
chaloupe (ang. longboat),
grand canot (przetłumaczone w wersji ang. na barge) i
petit canot (przetłumaczone na cutter).
Największa z nich, CHALOUPE - szalupa, była używana do wielu zadań, w szczególności do transportu kotwic, zaopatrywania okrętu zwłaszcza w wodę podczas kampanii. Była również używana do holowania okrętu w razie potrzeby np. po utracie steru lub ściągania z mielizny. Także używana do przewozu oddziałów morskich.
Szalupa opisana przez Jean-Claude Lemineura, pod koniec XVII w. miała długość 36 stóp czyli ok. 11 m i według Jeana Boudriota ważyła około 8200 funtów. Liczyła do 20 wioślarzy. Wysokość burt w zależności od długości wynosiła 6 do 8 stóp (ok. 183 - 244 cm).
GRAND-CANOT - używana do lżejszych zadań była mniejsza i mierzyła 30 stóp (ok. 9 m 15 cm).
PETIT-CANOT - była identycznej budowy jak grand-canot, tylko najmniejsza, mierzyła 25 stóp i 6 cali (ok. 7 m 77 cm).
Łodzie składowane były w luku na śródokręciu, jedna w drugiej, od największej do najmniejszej.
Z lewej strony autor zilustrował różnice w "kobyłce" (kołysce, podstawce) w części dziobowej i rufowej oraz rozłożenie podstaw/klinów zapasowych drzewc.
W monografii L'Ambitieux, która była mniejszą jednostką, jest mowa o dwóch łodziach:
Canot. A l'epoque les vaisseaux ne disposent que d'un seul canot, celui-ci a sept bancs.
Łódź. W tamtym czasie statki miały tylko jedną łódź, ta ma siedem ławek.
Chaloupe. Comporte onze bancs, retires lorsque le canot est place a l'interieur.
Szalupa. Posiada jedenaście ławek, zdejmowanych do umieszczenia łodzi w środku.
_______________________________________________________________________________________
FRANCUSKIE ŁODZIE OKRĘTOWE
Typy francuskich łodzi XVII - XIX w.:
chaloupe pontée - double chaloupe,
canot (10 -11 m),
chaloupe (11 - 13 m),
grand canot (11 - 13 m),
petite canot (8.5 - 10.4 m),
peniche (8.35 - 9.20 m),
yole (6.9 m),
riffiau (3.25 m);
CHALOUPE
/ta właśnie służyła m.in. do przewozu kotwic, stałe krążki na dziobie i rufie - w "launch" ewoluowały w ruchomy żurawik/
Szalupa przewoziła również notabli, wtedy na rufie montowano zdobne zadaszenie, rozpięte na stelażu.
Rufa z chaloupe arme
PETIT-CANOT
Francuska petit-canot z końca XVIII w. - przy niemal identycznym profilu jak w brytyjskiej pinasie, mocno odmienne linie wodnic, prawie takie same jak na większych łodziach. To tłumaczy brak zapału Francuzów do używania odrębnej nazwy "péniche"
____________________________________________________________________________________________________
Na stronce
https://5500.forumactif.org/t595-modele-au-1-48-par-pierre-blanc
znalazłem świetne przykłady francuskich łodzi okrętowych.
L'ARTESIEN, 1764
/trzeba kliknąć – SPOILER/
Fotka chaloupe (dosł. szalupa) w typie angielskiego longbota.
W kolekcjach zeszytowych błędnie nazywana BARKĄ. Barka (barge) była reprezentacyjną łodzią admirała, kapitana. Zapewne chodzi o BARKAS bo to nazwa najczęściej tłumaczona przez polskie słowniki.
Następna to grand canot z całym osprzętem (nawet trap),
kolejne dwie to petit canot.
Inne modele.
chaloupe Creole
Creole
_________________________________________________
CHALOUPE
W zgromadzonych w tym temacie materiałach widzimy w szalupach francuskich dwa rodzaje rolki kotwicznej tylnicy (raczej bez względu na okres, choć sądziłem, że to różnice ewolucyjne).
Przy waloryzacji szalupy, a dokładniej chaloupe z okresu Soleil Royal, 1669 - 1692 dobrze byłoby wiedzieć jak powinien (mógłby) wyglądać ten element.
W materiałach promocyjnych monografii Jean-Claude Lemineura - LA CHALOUPE DES VAISSEAUX de 1680 - 1780 na stronie Ancre, planik chaloupe - rysunek 1 (20 wioseł, ale nie wiem z którego roku, chociaż w monografii l'Ambitiex - ten jest datowany i wygląda podobnie) przedstawia krążek "wbudowany" w klepkę mocnicy rufowej.
Jest jednak sporo przykładów jak rysunek nr 2 gdzie "krążek" (jarzmo) wystaje ponad pawęż np. chaloupe do modelu dużo późniejszego Royal Louis, 1759
czy prezentowany już l'Artesien, 1764
i podobnie na tych wizualizacjach 3D,
ale na drugim malowanie takie jakieś angielskie z czasów Victory.
Natomiast to "niskie" rozwiązanie (rysunek 1) jest również w tym samym okresie jak
le Duc de Duras, 1765
i na jeszcze późniejszych (młodszych) jednostkach - dlatego sądziłem, że to "ewolucja".
Creole, 1827
A tu jeszcze ciekawiej - połączone wersje 1 i 2.
O wyjaśnienie tej kwestii poprosiłem p. Krzysztofa.
_________________
_________________
OŻAGLOWANIE
Temat będzie uaktualniany i weryfikowany - potrzebne datowania i wymiary
Łodzie okrętowe, w tym szalupa (chaloupe), były łodziami wiosłowymi,
ale jak była możliwość, mogły "chodzić" pod żaglami.
dwumasztowe łacińskie
W monografii LA CHALOUPE DES VAISSEAUX de 1680-1780 Jean-Claude Lemineura znajdziemy cztery typy ożaglowania szalup
1) dwumasztowe rejowe; 2) rozprzowe z bukszprytem i sztakslem,
3) trzymasztowe lugrowe z bukszprytem i wystrzałem, na bezanie rozprzowe i 4) dwumasztowe łacińskie.
Ożaglowanie trójmasztowej francuskiej chaloupe:
Trzy maszty, dwa z ożaglowaniem lugrowym, bezan z łacińskim i wystrzałem, bukszpryt i fok
schemat otaklowania - drzewce, żagle, olinowanie, z ożaglowaniem lugrowym i rozprzowym na bezanie
Przykłady innych ożaglowań.
dwumasztowa feluka, z ożaglowaniem łacińskim na grotmaszcie i rozprzowym na foku
Ożaglowanie innej łodzi (nie określę typu, gdyż petit canot na dużej jednostce będzie grand canot na mniejszej).
Jeszcze ożaglowanie szalupy hiszpańskiej sporo młodszej Santisima Trinidad
i moje kombinacje
lugrowe
lugrowe z bukszprytem i sztakslem
lugrowe z bukszprytem i dwoma sztakslami
gaflowe z bukszprytem i dwoma sztakslami
_________________
rosprze, rozprze - poprawność językowa mówi o rozprzu, a w "mowie" żeglarskiej znajdziemy rosprze.
__________________________________________________________________________________________________
Le RIVOLI, 1810
Mam fotki kompletu sześciu łodzi z francuskiej Rivoli.
klik
Trzy na śródokręciu. Największa grand canot w typie longbota.
Dwie na burtach.
I ostatnia na rufie.
Notabene bardzo ładny model.
_________________
L'HERMIONE, 1779
Przy rekonstrukcji L'Hermione można podpatrzeć rozwiązania m.in. belek, dulek i inne.
klik
/na stronie były fotki lepiej ilustrujące, ale już ich nie ma /
Chaloup.
Grand canot.
Chaloup, grand canot, petit canot.
_____________
_________________
Pozdrawiam
Karol